Złożona budowa gleby
Gleba to złożony utwór składający się z fazy stałej (cząstki mineralne i organiczne), ciekłej (woda glebowa z rozpuszczonymi w niej związkami) i gazowej (powietrze wypełniające wolne przestrzenie w glebie).
Wśród wielu parametrów opisujących właściwości gleb rolniczych, bardzo ciekawym jest parametr określany gęstością gleby (nazywana kiedyś ciężarem właściwym gleby).
Gęstość gleby związana jest z gęstością fazy stałej (gęstość właściwa) i objętością wolnych porów glebowych (gęstość objętościowa).
Gęstość właściwa
Gęstość właściwa to stosunek masy fazy stałej gleby do jej objętości. Parametr ten wyrażony jest w jednostce kg/m3.
Gęstość gleb mineralnych w naszym kraju waha się w granicach od 2 400 do2 800 kg/m3 (przeciętnie jest to wartość 2 650 kg/m3), gleb organicznych natomiast 1 505–2 420 kg/m3.
Wartości te oblicza ze wzoru ρ=Ms/Vs, gdzie Ms oznacza masę próbki suchej, a Vs jej objętość.
Gęstość objętościowa
Innym, pochodnym parametrem jest gęstość objętościowa gleby. Jest to pełna objętość gleby (części stałe + pory) wyznaczana wzorem ρ =M/V, gdzie M to masa próbki o nienaruszonej strukturze, a V to objętość próbki, również o nienaruszonej strukturze. Można ją oznaczać w dwóch formach – natychmiast po pobraniu (z zawartą w niej wodą) i nosi wtedy nazwę gęstości objętościowej chwilowej. Natomiast wynik pomiaru po wysuszeniu próbki, nazywana jest gęstością objętościową rzeczywistą.
Gęstość objętościowa pozwala na określenie stosunków powietrznych gleby. Czym wartość jest niższa, tym gleba jest bardziej przewiewna i pulchna (cząstki są luźniej ułożone). Gęstość objętościowa zależna jest od struktury gleby, poziomu rozdrobnienia cząstek oraz zawartości próchnicy. Im gleba bardziej próchniczna, tym jest luźniejsza . W glebach mineralnych wynosi zwykle 750–1 900 kg/m3, w glebach mineralno-organicznych 550–950 kg/m3, a w organicznych 80–705 kg/m3.
Znaczenie gęstości gleby w rolnictwie
To właśnie zabiegi agrotechniczne znacznie obniżają wartość gęstości objętościowej w wierzchniej warstwie gleby, jest ona pulchniejsza i bardziej uprawna. Dlatego tak niezwykle ważne jest wykonywanie ich w odpowiedni sposób, we właściwym czasie i przy właściwych warunkach.
Od gęstości gleby zależy też strategia nawożenia. Badanie zasobności gleby (jak często) interpretacja wyników analiz laboratoryjnych i późniejsze rekomendacje nawożenia muszą uwzględniać gęstość gleby występującej na danym polu uprawnym. Poprawne obliczenie potencjalnej ilości danego składnika pokarmowego (np. fosforu czy potasu) oraz dawek nawozów, wymagają znajomości gęstości gleby