Nasze środowisko
to całość ożywionych i nieożywionych elementów przyrody wśród których żyjemy. A wszystkie jego elementy, w tym człowiek, nieustannie i nieuchronnie na siebie oddziałują. Architektoniczna i planistyczna działalność człowieka wywiera na nie znaczący wpływ, co stawia przed nami wyzwania mające na celu zapewnienie ciągłości jego istnienia poprzez ochronę jego bioróżnorodności i równowagi.
Jak człowiek może popsuć naturalną równowagę
Na pewno słyszeliście o wyczynie chińskich przyrodników (chociaż pomysł ten przypisuje się ówczesnemu władcy Chin, Mao Tse-tung) z połowy poprzedniego wieku , którzy zlikwidowali populację wróbli posądzanych o uszczuplanie plonu zbóż. Brak naturalnego wroga doprowadziło do niepohamowanego rozwoju szarańczy która bezlitośnie i falowo niszczyła plantacje zbóż doprowadzając do pogłębienia panującego głodu doprowadzając do śmieci głodowej 40-60 milionów istnień ludzkich.
Wcześniej, bo pod koniec XIX wieku, anglik, Thomas Austin, zagorzały myśliwy, dla zapewnienia sobie rozrywki, przywiózł do Australii 24 króliki jako cele swoich polowań. Sytuacja jednak szybko wymknęła się spod kontroli doprowadzając do wzrostu nie występującego naturalnie dla tego kontynentu gatunku do kilku miliardów doprowadzając do katastrofy ekologicznej, między innymi przez erozję gleby pozbawionej okrywowej roślinności zjadanej przez te zajęczaki.
Przykład z naszego podwórka
Nie musimy jednak szukać daleko w czasie i na mapie. Jednym z przykładów zachwiania różnorodności środowiska mogą być nasze domowe pupile! Okazuje się, że wiele nowo powstających osiedli w naszym kraju zakłóca równowagę lokalnego ekosystemu. Domowe zwierzęta, jak koty czy psy nagle stają gatunkiem inwazyjnym doprowadzając do wyginięcia płazów i gadów żywiących się komarami a przez to kontrolująca ich populację na odpowiednim (komfortowym dla ludzi) poziomie. Na skutek tego pojawiają się uciążliwe i trudne do zwalczenia plagi komarów.
Nie wszystko w jednym miejscu
Różnorodność nie oznacza pełnego katalogu flory i fauny w danym miejscu. Przede wszystkim należy chronić i pielęgnować naturalnie występujące gatunki chroniąc równowagę ekosystemu.
Człowiek odpowiedzialny za równowagę
Kluczowymi gałęziami gospodarki w których podejmowane są zintensyfikowane i planowe działania zmierzające do zachowania bioróżnorodności są:
-gospodarka łowiecka
-gospodarka leśna
-gospodarka rolna
Gospodarka łowiecka
Odpowiednie okresy zakazu polowań regulowane ustawowo (głównie w okresie jesienno-zimowym który jest okresem rozmnażania) mają na celu kontrolę na równowagą naturalnych gatunków występujących w Polsce. Temu samem służą akcje odstrzału np. dzików, których nadmiar i związany z tym niedostatek naturalnego pożywienia zmusza do wypasu na plantacjach kukurydzy powodując znaczne straty dla gospodarki rolnej.
Czasami potrzeba zachowania bioróżnorodności gatunków zmusza gospodarkę łowiecką do pogodzenia się ze szkodami, które powodują gatunki całkowicie chronione, takie jak np. bobry czy wilki.
Jednym z zadań gospodarki łowieckie jest ograniczanie gatunków inwazyjnych, bez tego nastąpiłoby wytępienie naturalnie bytujących gatunków poprze brak wystarczającej ilości pożywienia. Stąd tak duże wysiłki nad zwiększeniem populacji polskiego żubra liczącej niecałe 3 tys. sztuk oraz całkowity zakaz hodowli amerykańskiego bizona.
Ekosystem leśny
Należy pamiętać, że różnorodność biologiczna obszarów leśnych obejmuje nie tylko drzewa, ale także mnogość zamieszkujących je roślin, zwierząt i mikroorganizmów. Różnorodność biologiczna lasu jest wynikiem procesów trwających od tysięcy lat. Lasy w naszym otoczeniu zapewniają siedlisko dla 80% gatunków płazów, 75% gatunków ptaków i 68% gatunków ssaków.
Lasy Państwowe odpowiedzialne w naszym kraju za gospodarkę leśną, od wielu lat angażują się w działania mające na celu zachowanie jak największej liczby gatunków. W ramach wielu projektów, tych lokalnych bądź ogólnopolskich, czynnie chronione są cenne siedliska, na których występują rzadkie rośliny i zwierzęta. W swoich działaniach chronią największe polskie ssaki, jak żubry, oraz niewielkie popielice. Angażują się również w projekty ochrony rodzimych gatunków gadów, np. żółwia błotnego czy węża Eskulapa. Leśnicy wiedzą, że ochrona bioróżnorodności uzależniona jest od zrównoważonego użytkowanie terenów. Dlatego m.in. zachowują w lasach stare drzewa dziuplaste, które są cenne dla różnorodności biologicznej.
Rolnictwo – gospodarka agrarna
Mająca swój początek we wczesnych latach ubiegłego wieku, intensywna gospodarka agrarna nastawiona była na ekonomię i wydajność produkcji. Przyświecała jej (słuszna poniekąd) koncepcja wyżywienia jak największej liczby ludzi jak najmniejszym kosztem. Intensyfikowano i rozwijano uprawy gatunków roślin dostarczających duże ilości białka (soja) oraz gwarantujące wysokie plony (pszenica). Dopiero niedawno (drugie dziesięciolecie XXI wieku) pojawił się trend bioróżnorodności związany z rolnictwem regeneratywnym i zrównoważonym dopasowującym rodzaje upraw i technologię do lokalnych warunków ekosystemu. Zwrócono się w kierunku produkcji rolnej zapewniających lepszy jakościowo (zdrowszy) produkt, natywny dla danego regionu.
Rolnictwo przyjazne środowisku
Pod takim hasłem promuje się technologię pasów kwietnych, będącą jednym ze sposobów ochrony różnorodności biologicznej, wzmocnienia usług ekosystemowych oraz ochrony siedlisk i krajobrazu. Jest ona wpisana jak jedna z interwencji w celach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) na lata 2023-2027. Pochłaniają zanieczyszczenia powietrza oraz te zawiązane z nawożeniem pól i stosowaniem środków ochrony roślin. Pasy kwietne zatrzymują wodę w glebie, są siedliskiem dla owadów, które są sprzymierzeńcami rolników w walce ze szkodnikami roślin, co w efekcie prowadzi do zmniejszonej ilości stosowanych pestycydów.
Pasy kwietne to środowiskowa enklawa dla zapylaczy, które stanowią ważny czynnik w rozwoju roślin uprawnych. Pasy kwietne są także ostoją dla chrząszczy żywiących się mszycami czy ślimakami. To również urozmaicenie struktury krajobrazu w postaci ciągów roślin kwietnych.
Gospodarka leśna i rolna razem dla bioróżnorodności
Ciekawym i silnie promowanym pomysłem dla ochrony bioróżnorodności na kolejne lata jest tzw. „rolnictwo leśne” (ang. Forest Farming lub Agroforestry). Jest to system gospdarki łączącym lasy, pola uprawne i pastwiska. Zapewnia to szereg korzyści ekonomicznych, środowiskowych i społecznych i kwalifikuje się jako system rolnictwa zrównoważonego. Zapewnia produkcję zdrowszej żywności, ochronę gleby i upraw oraz walory estetyczne.
Bioróżnorodność w przyszłości – zacznij od siebie!
Pamiętaj to tym, że zachowanie bioróżnorodności zależy również od Ciebie. Wystarczą drobne, pozornie nieistotne działania lub zmiana nawyków a zapewnisz lepsze życie sobie i swoim następcą. Zobacz, od czego możesz zacząć:
- Ogranicz konsumpcję. Kupuj produkty w takiej ilości, jaką jesteś w stanie wykorzystać.
- Wybieraj produkty lokalne i takie, których produkcja nie wywiera negatywnego wpływu na bioróżnorodność (np. unikaj oleju palmowego).
- Kupując produkty drewniane, wybieraj te, które posiadają certyfikat FSC. Taki certyfikat może uzyskać tylko drewno wyprodukowane zgodnie z tzw. zasadami dobrej gospodarki leśnej, pochodzące z lasów zarządzanych w sposób zrównoważony.
- Jeśli jesz ryby i owoce morza, wybieraj te, które posiadają certyfikat zrównoważonego rybołówstwa MSC. Masz wówczas pewność, że pochodzą ze zrównoważonego źródła, dobrze zarządzanych i legalnych łowisk. Jeśli ryby pochodzą z hodowli, szukaj certyfikatu ASC, który przyznawany jest hodowlom ograniczającym negatywny wpływ na środowisko. Oznakowań szukaj na opakowaniu lub w menu restauracyjnym.
- Nie przywoź z wakacji pamiątek wykonanych z roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem (listę 34 tys. gatunków znajdziesz na stronie konwencji waszyngtońskiej – CITES).
- Zrezygnuj z równo przystrzyżonego trawnika na rzecz różnokolorowej łąki.
- Uprawiaj rodzime gatunki roślin – zwłaszcza te przyjazne owadom, ptakom, drobnym ssakom.
- Dbaj o stare drzewa i aleje oraz nasadzaj nowe.
- Jeśli dokarmiasz ptaki, rób to odpowiedzialnie. Nie karm ich chlebem!
- Nie wprowadzaj do środowiska gatunków obcych.
- Wybierając miejsce na wakacje lub odpoczynek, zastanów się, czy Twoja obecność i sposób podróżowania nie szkodzą otaczającej Cię przyrodzie.
- Poznaj gatunki obce inwazyjne, które zagrażają przyrodzie i nie wprowadzaj ich do uprawy.
- Nie kupuj i nie prowadź hodowli zwierząt niewiadomego pochodzenia.
- Nie wypuszczaj na wolność zwierząt kupionych w sklepie zoologicznym.
- Rezygnuj z plastiku na rzecz produktów wielokrotnego użytku.
- Segreguj odpady.
- Oszczędzaj wodę i energię elektryczną.
- Przemieszczaj się pieszo bądź rowerem. Korzystaj z transportu publicznego bądź dziel samochód z innymi (np. wspólne dojazdy do pracy). Ogranicz podróże samolotem.
- Zbieraj deszczówkę, którą możesz wykorzystać np. do nawadniania ogrodu.
- Podziel się powyższymi wskazówkami z innymi.
Pamiętajmy, że poprzez swoje postępowanie wywieramy wpływ na środowisko. Zawsze mamy wybór!
Artykuł powstał na zamówienie fundacji Chrześcijańska Służba Rodzinie w ramach pikniku ekologicznego Razem Weselej w ogrodzie dendrologicznym w Glinnej w dniu 9 czerwca 2024.
dr inż. Piotr Mazur